“Fotovak Engel”
[NL] Bij de bekende fotozaak Fotovak Engel uit Haarlem kochten de Haarlemmers decennia lang hun fotocamera. De klanten volgden bovendien een cursus om de fijne kneepjes te leren van het fotograferen. Zelfverzekerd en goed beslagen ten ijs ging men met de nieuwe camera op de grote zomervakantie. Na de vakantie volgde het inleveren van de filmrolletjes bij de fotowinkel en het ophalen van de printjes of de dia’s. De resultaten werden voorzien van onderschriften in fotoalbums geplakt of werden getoond aan familie en vrienden op een dia-avond in de woonkamer. Onder de bezielende woorden van de fotograaf leidde deze magische en kleurrijke beelden tot de herbeleving van de mooie vakantie. Iedereen kwam weer bij elkaar om op dat eensgezinde moment persoonlijke ervaringen te delen.
Simon Engel (1933-2009), vakfotograaf en eigenaar van meerdere fotozaken in Haarlem, Amsterdam en Lisse, maakte graag klankbeeldseries die werden gepresenteerd aan een breder publiek dan zijn familie, bijvoorbeeld aan mensen binnen zijn eigen klantenkring. Hij koos zijn onderwerp zorgvuldig, zoals de vakantie of foto’s in de familiesfeer. Door educatieve elementen in de beelden aan te wijzen gaf hij advies aan de kijkers. Te denken valt aan het gebruik van compositie, scherptediepte, kleur, details en het soort lens en camera, maar ook het vertellen van een verhaal door middel van series opnamen van een onderwerp. Als vakfotograaf had Simon Engel beschikking over de nieuwste mogelijkheden en een zeer brede kennis van apparatuur en techniek. Hij stelde zo zelf de klankbeeldseries samen waarbij hij met meerdere dia-projectoren tegelijk met overvloeitechnieken en begeleid door geluid afkomstig van cassettebandjes zijn werk voor het voetlicht bracht. Omdat enkel hij degene was die wist hoe dia’s en klank bij elkaar hoorden, zijn de geluidopnamen na diens overlijden door de familie niet bewaard.
Een groot deel van de (kleinbeeld) dia’s in de collectie Engel dateert uit jaren ’50 en ’60. Deze beelden vormen een tijdsbeeld door de ogen van een vakfotograaf in een opwindende periode dat fotograferen en op vakantie gaan naar het buitenland voor zijn klanten tot de mogelijkheden ging behoren. De camera werd al snel een onontbeerlijk gereedschap. Voor het vastleggen van herinneringen is de fotocamera sinds de reclameslogan ‘You Press the Button, We do the Rest’, waarmee Kodak de consumentencamera’s op de markt lanceerde, uitermate geschikt. De familiealbums en de organisatie van dia-avonden zijn het begin van een beeldcultuur waarin we onze persoonlijke ervaringen met elkaar delen.
Gezien de manier van fotograferen en de periode (met name de jaren ’50 en ’60), zijn er overeenkomsten met de fotografie zoals die gepropageerd werd in Het Fotoboek van Dick Boer, dat vanaf de jaren ’40 enige decennia lang in Nederland in verschillende edities uitgegeven is en bij menig huisgezin dat over een camera beschikte en foto-amateur op de boekenplank stond.
De collectie bevat vakantiebeelden uit populaire Europese vakantielanden zoals Spanje, Frankrijk en Oostenrijk. We zien ook snapshots van de autosnelweg, lichtreflecties op de achterruit en zijn vrouw Rita, poserend bij een uitzicht op bergtoppen in Oostenrijk. Soms had hij een lucky shot zoals bijvoorbeeld de foto van de oude man die een muntje van de grond raapt. We zien hoe stram diens knieën zijn en hoe diens vrouw bezorgd toekijkt in de drukke menigte, klaar om hem weer overeind te helpen.
Het bedrijf hanteerde de slogan, ‘Er is altijd wel een Engel in de buurt’, voorzien van een lijntekening van een engeltje met een camera in zijn handen. De firma is reeds voor 1940 opgericht door de vader van Simon Engel, Engel sr. die destijds een vestiging had in de Haarlemse Spaarnwouderstraat. Het bedrijf is een mooi voorbeeld van de grote verspreiding en dus aanwezigheid in het straatbeeld van fotowinkels in de tweede helft van de 20ste eeuw in Nederland. Een aanwezigheid die bij de firma Engel dus zijn wortels had in de periode voor 1940, toen de nadruk vaak lag op het maken van portretten door beroepsfotografen. Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef het maken van portretten door de firma Engel onderdeel uitmaken van het bedrijf, naast het maken van pasfoto’s. Een groeiend aantal klanten in de regio Haarlem / Amsterdam zal zijn camera in een van de winkels van Engel hebben aangeschaft en er hun filmrolletjes hebben laten ontwikkelen en afdrukken. Natuurlijk konden zij er ook hun dia-films ter verwerking aanbieden. Naarmate vanaf de jaren ’50 het camerabezit begon te stijgen, groeide ook het bedrijf. Zal men in de beginjaren vaak zelf nog zwart-witfilms van klanten hebben ontwikkeld en afgedrukt, met de komst van kleurendia’s en kleurennegatieffilms werd de fotovakhandel voor velen het punt waar men dit fotomateriaal naar toebracht die dit vervolgens naar de grote ontwikkelcentrales stuurde. Enkele dagen later kon de klant, vol verwachting, dan de afdrukken of dia’s komen ophalen.
Na het overlijden van Simon Engel in 2009 is een selectie van zijn dia-materiaal overgenomen van de erfgenamen en dat maakt dat nu deel uit van de Collectie Spaarnestad van het Nationaal Archief in Den Haag. Er zijn dia’s aangetroffen met onder andere opnamen gemaakt in Oost-Duitsland in de jaren ’60. Aanleiding waren bezoeken aan de foto-industrie aldaar, maar er werden door Simon Engel vooral straat- en landschapsfoto’s gemaakt voor zover dat mogelijk was. Naast de eerder genoemde landen als Spanje, Frankrijk en Oostenrijk, reisde de familie Engel naar onder andere Griekenland, Italië, Zwitserland, Groot-Brittannië en Zweden.
Dit waren ook de landen die voor steeds meer Nederlanders dankzij de groei van de welvaart na 1960 bereikbaar werden en die fotografisch door hen werden vastgelegd. De familie Engel maakte overigens reeds voor 1940 vakantietrips over de grenzen en legde dit vast in zwart-wit foto’s die in albums werden bewaard. Ook die albums maken deel uit van de collectie, maar daarvan is maar een zeer klein deel gescand en in de beeldbank aanwezig. Overigens bevatten de albums ook wel opnamen van personeelsfeestjes van het bedrijf Engel.
De Collectie Spaarnestad vormt met meer dan dertien miljoen foto's het grootste fotoarchief van Nederland op het gebied van pers- en documentairefotografie. Een schatkamer vol foto's die de recente wereldgeschiedenis en het leven van alledag in beeld brengt. Met deelcollecties uit de 19de eeuw tot de start van het digitale tijdperk begin jaren ’90 biedt de collectie Spaarnestad een rijke visualisatie van onze tijd. De collectie Engel vormt daarin een mooie aanvulling op het snijvlak tussen professionele fotografie en amateurfotografie, ook omdat een deel van de collectie in kleur is, uit een tijd dat in de persfotografie nog voornamelijk in zwart-wit werd gewerkt.
[EN] For decades, many people in Haarlem bought their camera at the well-known photo shops of ‘Fotovak Engel’. Some customers also followed a course to learn the intricaciesof photography. Confident and well prepared, the new camera was used for the big summer vacation. After the holidays, the film rolls were returned to the photo shop and the prints or slides were collected. The results were provided with captions and put together in photo albums or were shown to family and friends on a slide evening in the living room. With inspiring words of the photographer, these magical and colorful images led to the reliving of the beautiful holiday. Everyone came together again to share personal experiences at that joint moment.
Simon Engel (1933-2009), professional photographer and owner of several photo shops in Haarlem, Amsterdam and Lisse, liked to makesound-and-slide showsthat were presented to a wider audience than his family, for example to people within his own clientele: the amateur photographer. He chose his subjects carefully, often close to home and every day life, such as holidays or photos in the family circle. By pointing out educational elements in the images, he advised the viewers. This includes the use of composition, depth of field, colour, details and the type of lens and camera, but also telling a story through series of photos of one subject. As a professional photographer, Simon Engel had access to the latest possibilities and a very broad knowledge of equipment and technology. In this way he composed the sound-and-slide series himself in which he presented his work with multiple slide projectors simultaneously with blending techniques and accompanied by sound from cassette tapes. Because he was the only one who knew how slides and sound belonged together, the sound recordings were not preserved by the family after his death.
A large part of the (mostly 35mm) slides in the collection ‘Engel’ date from the 1950s and 60s. These images show a time period through the eyes of a professional photographer in an exciting time that photography and going on holiday abroad became an option for his clients. The camera quickly became an indispensable tool to go with it. Since the advertising slogan "You Press the Button, We do the Rest", with which Kodak launched the consumer cameras on the market, the camera is considered as being extremely suitable for recording memories. The family albums and the organization of slide evenings are the start of a visual culture in which we share our personal experiences with each other.
Given the kind of photography and time period (in particular the 50s and 60s), there are similarities with photography as propagated in ‘Het Fotoboek’ (‘The Photo Book’) by Dutch author Dick Boer, who, together with his father Adriaan Boer, was an ardent propagator of amateur photography in The Netherlands. At the time the book could be found on the bookshelves of many photo amateurs and families who owned a camera.
The collection of Simon Engel contains holiday images from popular European holiday destinations such as Spain, France and Austria. We can also find snapshots of the motorway, light reflections on the rear window and of his wife Rita, posing by a view of mountain peaks in Austria. Sometimes he had a lucky shot, such as the photo of an old man picking up a coin from the ground. We see how stiff his knees are and how his wife looks worriedly in the busy crowd, ready to help him up again.
As the family name Engel means angel in Dutch, the company used the slogan, "There is always an Angel down your way", with a drawing of an angel holding a camera in his hands. The company was founded before 1940 by the father of Simon Engel, Engel Sr., who at the time had a shop in Spaarnwouderstraat in Haarlem. The company is a good example of the large distribution of photo shops and therefore presence in the street scene in the second half of the 20th century in The Netherlands. A presence in the Haarlem / Amsterdam area that had its roots in the Engel firm in the period before 1940, when the emphasis was often on the making of portraits by professional photographers. Also after the Second World War, the Engel firm continued to make portraits as well as taking passport photos. A growing number of customers in the Haarlem / Amsterdam area will have purchased their camera in one of Engel's stores and had their film rolls developed and printed there. Of course they could also offer their slide films for processing. As camera ownership began to rise from the 1950s, so did the company. In the early years, the staff of the Engel firm would often have developed and printed the black-and-white films of their customers themselves, but with the arrival of colour slides and colour negative films for many customers this was the turning point to purchase that material in the photo shop, which, after exposure during the holidays and other special moments for the customer’s family, sent it to the big film processing laboratories. A few days later and full of expectation, the client was able to pick up the prints or slides.
After Simon Engel died in 2009, a selection of his slide material was taken over from the heirs and is now part of the Spaarnestad Collection of the National Archive in The Hague. Between the slides shots were found made in East Germany in the 1960s. The reason for this were visits to the photo industry there, but Simon Engel mainly took street and landscape photos as far as possible. In addition to the aforementioned countries such as Spain, France and Austria, the Engel family travelled to Greece, Italy, Switzerland, Great Britain and Sweden, among others.
These were also the countries that became accessible to more and more Dutch people thanks to the growing prosperity after 1960 and which were captured on photo by them. The Engel family also made holiday trips across the borders before 1940 and recorded this in black and white photos that were kept in albums. Those albums are also part of the collection, but only a very small part of these photos has been digitized and are available in the image bank. The albums also contain recordings of staff parties and other festive moments of the Engel company.
With over 13 million photos, the Spaarnestad Collection in the Nationaal Archief contains the largest photo archive in The Netherlands in the field of (inter)national professional press and documentary photography. A treasure trove of photos that portrays recent world history and everyday life. With sub-collections from the 19th century right up to the start of the digital era in the early 1990s, the Spaarnestad Collection offers a rich visualization of our time. The Engel collection is a nice addition showing the intersection between professional photography and amateur photography, also because part of the collection is in colour, from a time when press photography still mainly worked in black and white.